سبک‌های معماری ایرانی: از گذشته تا امروز

سبک های معماری ایرانی به عنوان یکی از برجسته‌ترین و غنی‌ترین معماری‌های جهان شناخته می‌شود که تأثیرات آن در زمینه معماری جهانی بسیار چشمگیر است. این معماری که از گذشته تاکنون به وجود آمده است، نماینده‌ی فرهنگ، تاریخ، هنر و تمدن مردم ایران می‌باشد. سبک‌های معماری ایرانی از دوران باستان تا دوره‌های تاریخی مختلفی چون ایلخانی، صفوی، قاجاری و … شکل گرفته‌اند که هر یک ویژگی‌ها و شاخصه‌های خود را دارند. در این مقاله به بررسی برخی از سبک‌های معماری ایرانی پرداخته می‌شود.

سبک های معماری ایرانی 

سبک ایلخانی

سبک معماری ایلخانی یا ایلخانی، که به نام ایلخانات یا ایلخانیدها هم شناخته می‌شود، یکی از خانات مغولی بود که از بخش جنوب غربی امپراتوری مغول تشکیل شده بود. این خانات پس از درگذشت برادر محمد خان (منکو خان) در سال ۱۲۵۹، توسط هولاگو خان، پسر طولوی و نوه جنگیس خان تأسیس شد.

مرکز اصلی ایلخانی در منطقه‌های امروزی ایران، آذربایجان و ترکیه قرار داشت. این خانات در اوج توانمندی خود شامل مناطقی از عراق، سوریه، ارمنستان، گرجستان، افغانستان، ترکمنستان، پاکستان، بخشی از داغستان امروزی و بخشی از تاجیکستان بود. بعد از سال ۱۲۹۵، حکام ایلخانی، از جمله غازان، به اسلام گرویدند. در دهه ۱۳۳۰، ایلخانی توسط وبا ویران شد. آخرین ایلخان، ابو سعید بهادر خان، در سال ۱۳۳۵ درگذشت و ایلخانی پس از آن از هم پاشید.

از آنجا که حاکمان ایلخانی از اصل غیرایرانی بودند، آنها سعی کردند با اتصال خود به گذشتهٔ ایرانی، خود را به عنوان وارثان امپراتوری ساسانیان (۲۲۴–۶۵۱) ایران قبل از اسلام معرفی کنند.

سبک پارتی

سبک معماری پارتی یکی از دومین سبک‌های معماری ایرانی است و پس از سبک معماری پارسی دوره هخامنشیان رواج یافته است. قوم پارت، یکی از شاخه‌های نژاد آریایی ایرانی بوده است و سرزمین آنها ابتدا در شمال خراسان قرار داشته است. سبک معماری پارتی پس از حمله اسکندر به ایران به تدریج شکل گرفت و در دوره‌های اشکانی، ساسانی، صدر اسلام و حتی پس از اسلام نیز (در قرن‌های سوم و چهارم هجری) مورد استفاده قرار گرفته است.

در تاریخچه معماری پارتی، بعد از حمله اسکندر، یونانی‌ها تلاش داشتند تا فرهنگ و سلیقه خود را به ایرانیان تحمیل کنند. اسکندر برای این هدف دستور داد که سربازان خود با زنان ایرانی ازدواج کنند و خود نیز از شاهزادگان ایرانی دو دختر را به همسری برگزیند. این تلاش‌ها در عمل نتوانست تا حد زیادی موفق باشد و معماری پارتی به تدریج به عنوان یک شیوه معماری مستقل در ایران شکل گرفت.

آثار معماری پارتی در ایران شامل معبد خورهه، کاخ‌ها و ایوان‌های مختلف می‌شود. برخی از این آثار شامل معبد آناهیتا بازه هور، آتشکده نیاسر، کاخ قلعه دختر، کاخ بیشابورک، کاخ خسروایوان، مدائن یا طاق کسری، تخت سلیمان و طاق بستان هستند.

با توجه به اینکه معماری پارتی در دوره‌های مختلف تاریخی مورد استفاده قرار گرفته است، برخی از آثار آن نیز به هنگام حکومت اسکندر و یونانی‌ها تا دوره صدر اسلام بازمی‌گردند.

سبک های معماری ایرانی – سبک پارسی

سبک پارسی معماری اولین سبک معماری در ایران است که از تیره (قوم) پارس برگرفته شده و در دوره‌های قدیمی تاریخ ایران فرمانروایی داشت. این سبک معماری به عنوان اولین سبک معماری ایرانی شناخته می‌شود و ویژگی‌های خاصی دارد که در آثار معماری قدیمی ایران به چشم می‌خورد.

تاریخچه شیوه پارسی به دوره‌هایی پیش از میلاد مسیح برمی‌گردد. دولت ماد در سال ۵۵۰ قبل از میلاد منقرض شد و به دولت پارس تبدیل شد. دولت پارس از سال ۵۵۰ تا ۳۳۰ قبل از میلاد مسیح بر مناطقی از شرق هندوستان و آسیای مرکزی تا نواحی شمال آفریقا و بالکان فرمانروایی می‌کرد. آثار معماری این دوره در مناطق شمال غرب ایران نیز مشاهده می‌شود که به احتمال زیاد مربوط به مادها و پارسها است.

سبک پارسی معماری به عنوان بخشی از تاریخ معماری ایران، با ویژگی‌های خاصی نظیر طراحی مناسب، محاسبات دقیق، فرم درست پوشش، رعایت مسائل فنی و علمی در ساختمان، ایوان‌های رفیع و ستون‌های بلند شناخته می‌شود. تزئینات گوناگون نیز جزء این سبک معماری می‌باشد که علاوه بر سادگی، زیبایی و زندگی‌نامه‌ی مردمان ایران را در خود جای داده است.

این سبک معماری بر روی آثار معروفی اثر گذاشته است؛ به‌عنوان مثال می‌توان به مجموعه پاسارگاد با تخت جمشید و کاخ آپادانا که از آثار برجسته سبک پارسی معماری به شمار می‌روند، اشاره نمود

به طور کلی، سبک پارسی معماری ایرانی، به‌عنوان سبک اصیل و با ارزش، الهام‌بخش نسل‌های معماران ایرانی بوده و تاثیرات بزرگی بر روی تاریخچه‌ی معماری این سرزمین گذاشته است.

سبک های معماری ایرانی – خراسانی

سبک خراسانی در معماری، اولین سبک معماری ایرانی پس از ورود اسلام به این سرزمین است. با طلوع اسلام، ساخت بناهای مذهبی، به‌خصوص مساجد، آغاز گردید و این سبک، اولین سبک معماری اسلامی به‌شمار می‌آید. نخستین بناها در منطقه خراسان ساخته شدند و به همین علت به آن سبک خراسانی نیز معروف است.

این سبک معماری در قرون اولیهٔ هجری (از ۱ تا ۴ هجری) رایج بوده و تحت تأثیر طرح و نقشه‌های مساجد عربی با ساختمان‌های ایرانی (پارتی) و فضای ساده (فاقد تزئینات) ساخته می‌شد. البته از آثار این سبک معماری به دو دورهٔ اصلی سامانیان و غزنویان-سلجوقیان تقسیم می‌شود.

در دورهٔ سامانیان، ویژگی‌هایی همچون سادگی بیان، کهنگی تعبیرات و اصطلاحات، غلبۀ واژگان فارسی بر عربی، و توجه به توصیفات طبیعی، ساده و محسوس در شعر این دوره مشهود است. موضوعات شعرهای این دوره اغلب معتدل و دور از اغراق بوده و تغزلات عاشقانه، پند و اندرز، و حکمت با شیوه‌ای شاعرانه نمایان بوده‌اند.

در معماری اسلامی ایران، سبک خراسانی نمونه‌های بسیار زیبایی را به وجود آورده است. این سبک، ترکیبی از سنت‌های ایرانی و رهنمودهای وارداتی دین جدید بوده و نمایانگر تلاقی فرهنگ‌ها و تجربیات مختلف میان اسلام و ایران باشد. همچنین، مساجد سبک شبستانی از جمله نمونه‌های برجسته این سبک در معماری اسلامی به‌شمار می‌روند. معماری اسلامی ایران به واسطهٔ سبک خراسانی، نمایانگر تراث فرهنگی و هنری این سرزمین است که با کمال زیبایی و تنوع، تاریخچهٔ بلندی را پشت سر گذاشته است

همچنین، آثار معماری سبک خراسانی برخی از آثار بلندآواز و بزرگ ایران می‌باشد و به عنوان یکی از زیباترین نمونه‌های هنر و معماری اسلامی به‌شمار می‌آید

سبک رازی

سبک رازی یکی از شیوه‌های معماری ایرانی است که از سدهٔ پنجم تا آغاز سدهٔ هفتم هجری (زمان‌های سامانیان، سلجوقیان و خوارزمشاهیان) به کار گرفته می‌شد. این سبک دارای ترکیبی از ویژگی‌های مثبت شیوه‌های قبلی معماری ایرانی است و تأثیرپذیری از سبک پارسی، شکوه سبک پارتی و دقت سبک خراسانی را نشان می‌دهد.

به عنوان یک رنسانس ایرانی قدیم، دورهٔ رازی را می‌توان در زمینهٔ هنر و معماری ایرانی معرفی کرد. در این دوره، معماری و هنر ایران رونق یافت و اثرات بزرگی به جا گذاشت، از جمله ایجاد شاهنامهٔ فردوسی که یکی از مهمترین آثار ادبی و فرهنگی ایران محسوب می‌شود.

متأسفانه با حمله مغول به ایران، بخشی از آثار این دوره نابود شد و هنر و معماری ایران با ورود اقوام وحشی تاتار به ایران، دچار تغییرات و وقفه‌ای شد. اما آثار باقی‌مانده از سبک رازی، نشان‌دهندهٔ زیبایی‌ها و فرهنگ غنی ایرانی در آن دوره است.

به عنوان مثال، بناهایی نظیر گنبد قابوس، برج لاجیم رسگت و برج رادکان از جمله اثار برجسته‌ای هستند که به سبک رازی معماری ساخته شده‌اند. همچنین، مساجدی نظیر مسجد جامع اردستان، مسجد جامع کبیر قزوین، مسجد جامع اصفهان، و مسجد صفه درویش نیز از نمونه‌های برجسته سبک معماری رازی به‌شمار می‌روند.

بنابراین، سبک رازی از جمله سبک‌های برجسته‌ای است که تأثیر بزرگی بر معماری ایرانی داشته و باقی‌مانده‌های این سبک نمادی از فرهنگ و هنر ایران باستان محسوب می‌شود.

سبک آذری

سبک آذری، یکی از سبک‌های معماری سنتی اسلامی در ایران است که به منطقه آذربایجان مرتبط می‌شود و مشهور به سبک مغول یا ایرانی-مغول است. این سبک معماری به دوره حکومت ایلخانیان بر ایران (653-736ق/1255-1336م) تعلق دارد.

سبک آذری با آمیزش و ترکیب معماری جنوب و سنت‌ها و روش‌هایی که از روزگاران کهن اقوام شمالی آذربایجان به ارث برده شده بود، شکل گرفت. از ویژگی‌های این سبک معماری می‌توان به حجم‌های موزون و رعایت تناسبات انسانی در پلان و نما، ارتفاع مناره‌ها و ایوان‌های بلندتر، ساخت گنبد‌های دوپوسته گسسته و پیوسته اشاره کرد.

دوره حکومت ایلخانیان در ایران زمانی اهمیت بالایی داشت و این سبک معماری در این دوره شکوه و بزرگی خاص خود را داشت. بناهای زیبا و بزرگی مانند گنبد سلطانیه و مسجد علی‌شاه تبریز به‌واسطه این سبک ساخته شدند. همچنین، مساجد و مدارس چهار ایوانی با میان‌سرا نیز در این دوره شاهد تمایزات و تزئینات زیبا بودند که از جمله آن‌ها می‌توان به گچبری و کاشی‌های زرین فام و نقش‌برجسته اشاره کرد.

به‌طور کلی، سبک آذری در معماری ایران نمادی از فرهنگ و هنر این منطقه و دوره تاریخی حکومت ایلخانیان محسوب می‌شود و مجموعه‌های معماری متعددی به این سبک زیبا باقی‌مانده‌اند همچنین، این سبک معماری در دوره‌ای که تحت حکومت تیموریان قرار داشت نیز ادامه یافته است

این سبک معماری هنوز هم مورد توجه محققان و علاقه‌مندان به معماری اسلامی ایران قرار دارد

سبک های معماری ایرانی – سبک اصفهانی

سبک اصفهانی، یکی از سبک‌های معماری سنتی اسلامی ایران است که توسط محمد کریم پیرنیا تعریف شده است و در دسته‌بندی تاریخچه معماری ایران محسوب می‌شود. این سبک معماری در طول دوره‌های صفوی، افشاری، زند و قاجار، از قرن 16 تا اوایل قرن 20 میلادی، نمادی از هنر و زیبایی ایرانی تاریخی را به ارمغان می‌آورد.

سبک اصفهانی آخرین سبک معماری سنتی فارسی-ایرانی است و اهمیت بسیاری دارد. این سبک معماری تأثیرگذارترین‌ها در ظهور این سبک هنری، دودمان صفوی بوده که به‌زودی به هنر مغولی شناخته شده در هند انتقال یافت.

منارک‌های بلند، کاشی‌کاری‌های زیبا و طرح‌های هندسی که به‌وسیله آن‌ها فضاهای معماری به زیبایی تزئین می‌شد، مهم‌ترین ویژگی‌های سبک اصفهانی هستند. برخی از نمونه‌هایی که به سبک اصفهانی طراحی شده‌اند عبارتند از: چهل‌ستون، عالی‌قاپو، مسجد آقا بزرگ کاشان، مسجد شاه، مسجد شیخ لطف‌الله و غیره.

دودمان صفوی به‌طور اساسی نقش اصلی را در ظهور این سبک معماری داشت و بعداً این سبک به هند نیز منتقل شد و به‌نام معماری مغولی شناخته شد. سبک اصفهانی به‌عنوان آخرین سبک معماری سنتی فارسی-ایرانی، شاهد زیبایی‌ها و غنای هنری گذشته است و همچنان جایگاه ویژه‌ای در تاریخچه معماری اسلامی ایران دارد.

آی بس فروشگاه هوشمند

آی بس متشکل از تیمی از کارشناسان که سال ها در زمینه تولید و فروش محصولات و تجهیزات مرتبط با خانه فعالیت کرده اند، حال در عرضه نوین محصولات و تجهیزات مرتبط با خانه از جمله توالت فرنگی، شیرآلات، سینک و گاز و هود و… کنار هم جمع شده اند. ما در آی بس با شناخت کامل محصولات همچنین همکاری نزدیک با برندهای معتبر ایران از جمله چینی بهداشتی مروارید، گلسار فارس و چینی کرد و پارس سرام و شیرآلات راسان و  بهترین پیشنهادها را به شما دارد.

کارشناسان آی بس به صورت 24 ساعته و 7 روز هفته با شماره اختصاصی 91018986-021 آماده پاسخگویی به سوالات شما عزیزان می باشند.